HÓA THÂN – FRANZ KAFKA – KHI BẠN BỖNG BIẾN THÀNH BỌ (một con bọ khổng lồ)
Nếu là dân “mọt sách” chắc bạn đã ít nhiều nghe danh Franz Kafka, một nhà văn nổi tiếng có gia tài tác phẩm đồ sộ.Ông “được xem là một trong những nhà văn quan trọng nhất thế kỷ 20, có ảnh hưởng và tác động sâu rộng đến tiến trình văn học – xã hội trên toàn thế giới.” (trích giới thiệu sách của Nhã Nam). “Hóa thân” là tác phẩm đầu tiên mình đọc được của ông và tương lai vẫn mong có thể đọc được nhiều hơn.
Về tác phẩm, “Hóa thân” được xuất bản lần đầu năm 1915, nguyên bản tiếng Đức. Bản mà mình giới thiệu trong bài này là bản dịch từ tiếng Anh. Đây là truyện vừa nên khá mỏng, chỉ dày hơn 120 trang (khổ 13×20.5cm), hợp với những bạn thích đọc ngắn.
Giới thiệu nội dung: Gregor Samsa, làm nghề nhân viên chào hàng, một sáng tỉnh dậy bỗng phát hiện mình đã biến thành con bọ khổng lồ. Vì thế anh không thể đi làm nuôi gia đình như trước đây nữa, phải sống trong căn phòng tối. Những người thân là bố, mẹ và em gái anh phải đi kiếm sống thay vì dựa vào anh đồng thời cũng bắt đầu đối xử với anh khác lúc trước.
Nhận xét: (Có spoiler – cho biết trước nội dung).
Tác phẩm đậm phong cách Kafka qua tính phi lý và chủ nghĩa hiện sinh
Văn chương của Kafka rất kỳ lạ, mới đầu đọc người ta sẽ thấy khá ức chế (với cá nhân mình là tức giận), không hẳn vì tình huống tréo ngoe tác giả vẽ ra cho nhân vật chính, mà bởi vì cái cách những nhân vật khác đối xử với anh ta, nói sao nhỉ, tệ bạc nhưng hợp lý với hoàn cảnh họ đang đứng: quen dựa vào lao động chính trong nhà, bỏ rơi thành viên trong gia đình vì họ không còn lao động được nữa. Tính phi lý thể hiện ở chỗ: Gregor – nhân vật chính – đáng ra phải oán giận những con người đó, trách đời bạc bẽo, kiểu kiểu thế; nhưng không, anh chấp nhận hiện thực một cách có thể nói là hơi dễ dàng, trốn vào gầm giường để người mẹ của mình khỏi phải nhìn thấy hình thù dị dạng, gớm ghiếc, hạnh phúc khi được em gái mang đồ ăn cho và bò ra định tán dương khi nghe cô chơi đàn, bị bố đánh cũng chỉ biết bỏ chạy (mà không dám bò lên tường vì sợ ông hiểu rằng mình đang khiêu khích). Thậm chí, khi nghe thấy những thành viên trong gia đình mình tuyên bố “con vật đó không phải là Gregor, không còn là Gregor nữa”, anh lùi vào phòng, chấp nhận ra đi và trút hơi thở cuối cùng của mình một cách quá đỗi nhẹ nhàng và chóng vánh. Nhẹ nhàng và chóng vánh đến mức khiến người đọc ngơ ngác rồi nín lặng. Cái cách tác giả xây dựng diễn biến câu chuyện là như thế, cái phi lý từ khi nào đã hóa thành hợp lý. Sau phút ngạc nhiên ban đầu, người ta bị lôi cuốn vào câu chuyện và đắm mình trong nỗi niềm cảm thông lẫn băn khoăn: làm người thật mệt nhọc, cô đơn, đau khổ và tuyệt vọng biết bao. Và có thể, một trong số chúng ta sẽ giật mình tự hỏi: nếu như, nếu như thôi nhé, một buổi sáng giống như mọi ngày, thức dậy chuẩn bị đi làm, cơ thể chúng ta bỗng biến thành của con bọ gớm ghiếc nào đấy, chuyện gì sẽ xảy ra? Những người thân, bạn bè, hay người yêu thương của chúng ta có còn đối xử với ta như trước? Mặc dầu bối cảnh truyện xảy ra đâu đó cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 nhưng hẳn người đọc thế kỷ 21 vẫn nhìn thấy phần nào bản thân mình trong đó.
Ảnh: Blue Cat
Cái kết truyện cũng mang đậm chất văn học phi lý, đẩy cảm xúc của người đọc lên cao: sau khi Gregor chết rồi, những người trong gia đình anh bỗng vui tươi như được quẳng đi một cái gánh nặng nề, cùng nhau đi chơi với một tương lai mở ra rộng mở.
Nói về chủ nghĩa hiện sinh trong truyện, nó được thể hiện ở chỗ: khi bạn lao động nuôi sống gia đình, bạn có giá trị nhưng vẫn cô đơn, không được yêu thương đủ; đến khi bạn nằm bẹp một chỗ, bạn không gì khác là một gánh nặng trời ban. Bạn luôn khao khát được sống cho bản thân nhưng luôn bị trói buộc bởi hàng đống hóa đơn, trách nhiệm với gia đình, mải miết làm bánh răng quay trong vòng quay xã hội. (Trật khớp quay là “đi” ngay.) Trước cái chết của Gregor, có lẽ độc giả không biết phải thể hiện cảm xúc thế nào cho đủ và đúng. Đó là bi kịch hay giải thoát? Nên buồn hay nên thở phào nhẹ nhõm đây? Riêng với mình thì cứ thấy ở trong lòng vẫn có gì đó nặng nề và tuyệt vọng đến ám ảnh khi đọc xong truyện.
Nhìn chung, trên đây là cảm nhận của mình với vốn kiến thức khá hạn hẹp. Mình nghĩ mình cần tham khảo tài liệu nhiều hơn và đọc nhiều tác phẩm của Kafka hơn để hiểu sâu hơn về nghệ thuật cũng như con người của nhà văn tài năng này. Truyện vừa này thì rất đáng đọc, khá ngắn gọn súc tích và giá cũng rất hợp lý. Khuyến khích mọi người nên mua đọc thử.
P/s: Vladimir Nabokov (tác giả Lolita) nói rằng Gregor không phải biến thành gián, chỉ là một con bọ (theo openculture.com), nhưng không hiểu sao mình cứ nhớ là ổng biến thành gián (có lẽ do nhân vật “bà hầu” gọi ổng là gián) nên lúc chụp hình minh họa không đúng lắm, mong các bạn bỏ qua cho.
Tác giả: Blue Cat